Kim Sơn kháng Nhật và khởi nghĩa giành chính quyền trong những ngày tháng Tám mùa thu lịch sử

Trong những ngày tháng Tám mùa thu lịch sử này, chúng ta lại hồi tưởng về những năm tháng hào hùng oanh liệt, về cuộc khởi nghĩa, giành chính quyền ở làng Kim Sơn, xã Tân Trào, huyện Kiến Thụy - nơi khởi nguồn cho phong trào cách mạng trên khắp các địa phương của Kiến An – Hải Phòng, góp phần to lớn vào thắng lợi cuối cùng của cuộc Tổng khởi nghĩa. 

Ngày 12 tháng 7 năm 1945 (trước ngày cách mạng tháng Tám năm 1945 nổ ra tại Hà Nội hơn một tháng), quần chúng trong vùng và cả một số ấp, trại cuối huyện Tiên Lãng nườm nượp kéo về sân đình làng Kim Sơn. Các đồng chí lãnh đạo của tỉnh Kiến An và huyện Kiến Thụy cùng đồng bào chứng kiến Ủy ban dân tộc giải phóng làng Kim Sơn ra đời. Lực lượng tự vệ và Nhân dân hàng ngũ chỉnh tề, băng cờ, khẩu hiệu đỏ rực sân đình. Đồng chí Phạm Thuyên thay mặt Ban Lãnh đạo Việt Minh tuyên bố xóa bỏ chính quyền địch, thành lập chính quyền nhân dân. Ủy ban dân tộc giải phóng của làng Kim Sơn ra đời. Từng hồi trống vang lừng. Cờ đỏ sao vàng tung bay trên đình làng, báo hiệu cuộc khởi nghĩa thắng lợi. Ngay trong chiều hôm đó, đồng chí Đặng Kinh ra lệnh cho tự vệ xông vào giật cờ quẻ li của tổ chức Thanh niên Đại Việt xuống (tổ chức thân Nhật mới thành lập được vài tháng trước) và treo cờ đỏ sao vàng lên. Khí thế cách mạng sôi động khiến cho nhóm thanh niên Đại Việt sợ hãi. Viên Tri phủ bị một đội viên tự vệ giật thẻ ngà trên ngực áo mà không dám phản kháng. Đông đảo nhân dân phấn khởi chứng kiến uy thế của Việt Minh và sự khiếp sợ của tri phủ. Đồng chí Hoàng Văn Mạnh lên diễn thuyết vạch trần âm mưu của giặc Nhật, giải thích chủ trương của Việt Minh, kêu gọi nhóm thanh niên Đại Việt hãy tham gia cách mạng. Thắng lợi của khởi nghĩa ở Kim Sơn đã cổ vũ Việt Minh một số làng khác kéo đến nhà chánh tổng, lí trưởng tịch thu giấy tờ, con dấu. Bộ máy chính quyền địch ở những nơi này bị tê liệt, chỉ còn tồn tại trên danh nghĩa.

Cuộc khởi nghĩa lật đổ bộ máy thống trị và lập Ủy ban dân tộc giải phóng ở làng Kim Sơn có ý nghĩa lịch sử to lớn, là chính quyền cách mạng đầu tiên ở Hải Phòng - Kiến An, đánh dấu bước phát triển mới của phong trào cách mạng địa phương trong thời kì tiền khởi nghĩa. Tiếng trống Kim Sơn ngày 12/7/1945 đã thôi thúc Nhân dân Hải Phòng - Kiến An và vùng Duyên hải Bắc Bộ đứng lên khởi nghĩa giành chính quyền còn vang mãi trong những ngày tháng Tám sôi động.

Nhận được tin giặc Nhật sẽ về khủng bố Kim Sơn, lật đổ chính quyền cách mạng non trẻ vừa mới ra đời, cán bộ lãnh đạo tỉnh Kiến An, huyện Kiến Thụy và các đồng chí trong Ủy ban dân tộc giải phóng Kim Sơn họp khẩn cấp, bàn kế hoạch đánh địch. Tự vệ huyện được bổ sung, cùng tự vệ và Nhân dân làng Kim Sơn tích cực lập tổ chiến đấu tại các cửa ngõ vào làng. Khẩu hiệu “Lính Việt Nam không bắn người Việt Nam” được cắm ở hai bên đường vào làng để kêu gọi binh lính địch. Hội Phụ nữ cứu quốc có nhiệm vụ cứu thương và hướng dẫn nhân dân lánh sang làng khác. Hội Nông dân bố trí người lập vật cản, tung tro bếp để ngăn bước tiến quân địch. Các dòng họ cử người đánh chiêng, trống, rung chuông nhà thờ báo tin khi giặc đến...

Sáng sớm ngày 04/8/1945, địch cho 2 xe Camion chở sĩ quan Nhật và khoảng 40 lính ngụy từ Kiến An về khủng bố Kim Sơn. Tới đình làng Ngọc Liễn, xã Đại Hà, chúng xuống xe, chia làm hai mũi tiến về làng Kim Sơn. Tám giờ sáng, địch bắn súng liên thanh vào làng. Tự vệ bố trí ở các chốt reo hò vang dậy, bắn trả quân địch. Tiếng trống thúc liên hồi, tiếng thanh la, tù và vang vọng. Nhà thờ, các chùa, do được phân công từ trước cũng gióng chuông báo động, huyên náo cả một vùng. Tiếng trống ở đình Đượng vang động. Tin giặc Nhật về khủng bố Kim Sơn nhanh chóng truyền đi khắp nơi. Tự vệ và Nhân dân các làng Kỳ Sơn, Ngọc Tỉnh, Đa Ngư, Đoan Xá, Lão Phong, Kính Trực, Tú Đôi, Cao Bộ lần lượt kéo tới. Tự vệ ở Vinh Quang (Tiên Lãng) cũng vượt sông Văn Úc kéo sang hỗ trợ. Tự vệ các làng Sâm Linh, Thấp Linh, Cẩm Hoàn, Đoan Xá, Kính Trực... phục kích chặn địch tại Nhân Trai, đào cắt đường tại Núi Đối, chất đá ở cầu Đen, lập chướng ngại vật. 

Tự về làng Kim Sơn trong tay chỉ có vài khẩu súng kíp và giáo, mác, tro bếp, gạch đá vẫn kiên quyết chiến đấu đến cùng với bọn lính được trang bị đầy đủ vũ khí. Nhưng tất cả trẻ, già, gái, trai đều dũng cảm chiến đấu, kiên quyết giữ vững thành quả cách mạng. Nhiều người nêu gương chiến đấu đã anh dũng, hi sinh. Giặc kéo tới nhà, ông Đoàn Đắc Mải một mình cầm dao xông lên gạ gục tên chỉ huy Nhật. Hắn kịp đưa súng đỡ làm dao bật khỏi tay, ông Mải liền xông vào đánh trả với tên Nhật và đã hi sinh anh dũng. Chị em cứu thương đưa những người bị thương lui về phía sau. Chị Nguyễn Thị Bám cùng chị em tự vệ gác ở ngõ Chùa. Do chỉ có dao và mã tấu, lại bị địch bắn dữ dội, nên chị em phải di tản. Chị Bám bị trúng đạn hi sinh. Tự vệ làng Lão Phong, Kính Trực vác gươm đuổi giặc giữa cánh đồng. Đến 14 giờ ngày 04/8/1945, địch phải rút khỏi Kim Sơn và bị tự vệ chặn đánh ở Nhân Trai, Núi Đối, cống Tắc Giang, Cầu Đen... 

Chính quyền cách mạng làng Kim Sơn ra đời đầu tiên ở vùng Duyên hải Bắc Bộ và cũng là nơi đầu tiên đọ sức với giặc Nhật. Trong cuộc chiến không cân sức nhưng với truyền thống yêu nước và khí thế cách mạng, Nhân dân Kim Sơn, Nhân dân Kiến Thụy không sợ hi sinh, chiến đấu kiên cường bảo vệ chính quyền non trẻ, làm thất bại âm mưu của giặc Nhật. Thắng lợi này càng cổ vũ Nhân dân Hải Phòng - Kiến An vững tin vào sự lãnh đạo của Đảng, của Việt Minh và báo hiệu thời cơ khởi nghĩa ở địa phương đang đến.

Rạng sáng ngày 15/8/1945, sau khi đồng chí chỉ huy nổ súng báo hiệu, tự vệ xông vào bắt lính bảo an và chiếm công đường. Cùng lúc đó, Nhân dân, tự vệ ở nhiều làng xã Kim Sơn, Lão Phong, Kính Trực, Đoan Xá, Sâm Linh, Tú Đôi, Trà Phương và quanh huyện lị giương cao cờ đỏ sao vàng, biểu ngữ rầm rộ kéo đến. Lính bảo vệ bị bất ngờ, hốt hoảng trước sức mạnh của quần chúng, buộc phải nộp vũ khí đầu hàng. Đồng chí Đoàn Đắc Riễm dẫn đầu quần chúng cách mạng, giương cao cờ đỏ sao vàng tiến vào huyện đường, tịch thu sổ sách, con dấu. Văn tự, khế ước nợ nần bị đốt cháy. Cuộc mít tinh chào mừng thắng lợi được tổ chức. Chính quyền cũ bị tuyên bố xoá bỏ. Mọi người hò reo vang dội, kéo nhau tuần hành hô vang khẩu hiệu cách mạng. Viên tri huyện từ tỉnh trở về lập tức bị bắt và đã xin đầu hàng. Mọi người nhanh chóng trở về làng xã, kéo đến nhà chánh tổng, lí trưởng tịch thu con dấu, đốt giấy tờ và tuyên bố xoá bỏ chính quyền cũ, cử người ra quản lí xóm làng. Sáng ngày 16/8/1945, đông đảo nhân dân các làng xã kéo về huyện lị dự mít tinh chào mừng Chính quyền cách mạng lâm thời huyện ra mắt. Tin Nhân dân Kiến Thụy khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi làm nức lòng Nhân dân Hải Phòng - Kiến An. Bọn tay sai Nhật hoang mang, có tên bỏ chạy về tỉnh. Bộ máy chính quyền từ huyện đến tổng xã tan rã. Nhân dân, tự vệ các thôn, xã trong huyện Kiến Thụy tiến hành xóa bỏ chính quyền cũ, thành lập chính quyền cách mạng lâm thời ở địa phương. 

Cách mạng Tháng Tám năm 1945 thành công, chấm dứt hơn tám mươi năm đô hộ của thực dân Pháp, phát xít Nhật, lật đổ chế độ phong kiến, đưa đất nước bước vào kỉ nguyên độc lập, dân tộc và chủ nghĩa xã hội. Nhân dân ta từ kiếp nô lệ của người dân mất nước trở thành người làm chủ đất nước và vận mệnh của mình. Từ sau sự kiện lịch sử trọng đại này, đình Kim Sơn, xã Tân Trào đã đi vào lịch sử của cuộc cách mạng tháng Tám năm 1945 tại thành phố Hải Phòng như một địa danh đầu tiên châm ngòi cho cuộc cách mạng mà ngôi đình của làng Kim Sơn luôn trường tồn vĩnh cửu với tư cách là một minh chứng lịch sử sáng mãi khí phách anh hùng từ những ngày đầu tiên giành chính quyền về tay Nhân dân của tỉnh Kiến An – Hải Phòng. 

Tự hào với những truyền thống vẻ vang đó, ngày nay, đình Kim Sơn xã Tân Trào vẫn luôn là một địa chỉ đỏ, giáo dục truyền thống cách mạng cho các thế hệ trẻ của huyện Kiến Thụy và thành phố Hải Phòng, giúp các em hiểu và trân trọng những tháng năm cam go, ác liệt nhất của quê hương đất nước mình mà cha ông ta đã chiến đấu anh dũng kiên cường. Sự kiện Kim Sơn khởi nghĩa giành chính quyền đầu tiên ở vùng Duyên hải Bắc Bộ vẫn luôn giữ vị trí xứng đáng trong lịch sử đấu tranh cách mạng của cả nước và của Hải Phòng - Kiến An. Những ngày mùa thu tháng Tám lịch sử này, chúng ta cùng hướng về nơi thắp lửa đầu tiên đó để ôn lại kí ức hào hùng và cũng là dịp để khơi dậy lòng tự hào dân tộc, tạo động lực cho thế hệ trẻ có ý chí, khát vọng vươn lên, ra sức học tập rèn luyện, xây dựng huyện và thành phố ngày một lớn mạnh./.